Orta Asya Türk Tarihi ile ilgilenen herkes, muhtemelen Balballar adını duymuştur. Bu, Türk tarihindeki en eski heykel örnekleri olan mezar taşlarıdır ve her biri Türk milletinin savaşçı ve kahramanlık özelliklerinin önemli kanıtlarından birini sunar. Balbalların tarihi, Hunlar dönemine kadar uzanır ve bu heykellerin amaçlarını daha yakından inceleyelim.
Balbal Nedir? Balballar Neden ve Nasıl Yapılırdı?
Türkler’de savaşçılığın ne kadar önemsendiği herkesçe mâlumdur. Zira Orta Asya gibi çetin bir coğrafyada dağınık hâlde yaşayan ve kalabalık düşmanlarla yüz yüze geldiği için kadın-erkek savaşıp Ordu-Millet anlayışıyla hareket eden Türkler, hayatta ve ayakta kalabilmek için savaşçılığa büyük önem vermişlerdir. Türk Kültürü’nün önemli bir kısmı savaşçılığın egemen olduğu kültürel unsurlarla doludur.
Bazı Türk boylarında bireylerin isim alabilmesinin bile bir kahramanlık ön koşuluna bağlanması, kahramanlık hikâyeleri olan destanların ortaya çıkması ve ölen savaşçıların başlarına balbal adı verilen sembollerin dikilmesi hep bu anlayışın sonucudur.
Balbal kahramanlığı sembolize eder
Bir Türk savaşçısı acundan (dünyadan) göçtüğünde, kurgan adı verilen mezarlara yuğ denilen cenaze törenleriyle gömülmüş ve bu mezarların başına da balbal adı verilen bu heykeller dikilmiştir. Öyle ki bu heykeller, orada yatan savaşçının hayat boyunca öldürdüğü düşmanları temsilen dikilmiş birer anıt, birer sembol olmuştur.
Bir anlamda balballar, Türk’ün savaşçılık ve kahramanlığını o öldükten sonra bile ilan eden somut kanıtlar olarak Türk Kültürü’ndeki savaşçılık olgusunun önemli bir cephesini teşkil etmiştir. Yerin altına girdikten sonra bile kahramanlığını cihana duyurmak isteyen bir millet varsa, hiç şüphesiz bu, Türk Milleti’dir.
Balbalların Şekilleri
Bir kurganın başına balbal dikilirken, dikilen heykel, o kurganda yatan savaşçının öldürdüğü kişi hangi millettense o şekilde tasvir edilmiştir. Öldürülen Çinli’yse çekik gözlü, farklı bir millettense o milletin kültürünü yansıtan yüz ya da giyim şekliyle bu durum yansıtılmıştır.
Ayrıca balballarla ilgili bir diğer inanç ise, savaşçının düşmanının heykeli mezarı başına dikildiğinde, o düşmanın o savaşçıya ahirette hizmetkâr olacağına inanılmış ve ballalların dikiminde bu husus da gözetilmiştir. Tabi ki kurgandaki savaşçı pek çok düşman öldürdüyse ya pek çok balbal dikilmiş ya da hepsini temsilen büyük bir heykelle yetinilmiştir.
Türk’ün cesaret ve kahramanlığının ve bir anlamda öldükten sonra bile nâm salma arzusunun anıtlaşmış hâli olan ballarlar, Kazakistan, Moğolistan, Azerbaycan, Özbekistan, Sibirya ve Macaristan gibi pek çok coğrafyada mevcuttur. O taşların dilinden bu nesillerin anlaması gereken çok şey vardır vesselâm.
