Lozan Antlaşması, Türk milletinin işgal edilen topraklarına karşı verdiği Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasının ardından, 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde imzalanan önemli bir uluslararası anlaşmadır. Bu anlaşma, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atmış ve ülkenin bağımsızlığını resmi olarak kabul ettiren bir dönüm noktasıdır.
Yakın tarihimizin en önemli konularından biri olan Lozan anlaşması nedir, Lozan süreci nasıl yaşanmıştır ve Lozan antlaşmasının maddeleri nelerdir?
Lozan Antlaşması ne zaman imzalanmıştır?
Kurtuluş Savaşı’ndan sonra imzalanan Lozan antaşması İsviçre’nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Meclisi temsilcileri, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Romanya, Yunanistan, Portekiz, Bulgaristan, Belçika ve Yugoslavya temsilcilerinin katıldığı 8 aylık görüşmelerin ardından 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanmıştır.
Türk milleti yurdunu Yunan işgalinden kurtardıktan sonra Yunanistan ile Mudanya Ateşkes Antlaşmasını imzalamıştı. Bunun üzerine İtilaf Devletleri, 28 Ekim 1922 tarihinde hem İstanbul hükümetini hemde TBMM’yi Lozan’da toplanacak olan barış konferansına davet ettiler.
Osmanlı Hükümeti ikililik yaratmamak için görüşmelerden çekildi. Mustafa Kemal Atatürk, görüşmelerde Türkiye’yi temsil etmesi için İsmet İnönü’yü görevlendirmiştir.
Lozan Konferansı’na katılan TBMM’nin amacı Misak-ı Milliye’yi gerçekleştirmek, Türkiye toprakları üzerinde bir Ermeni devleti kurulmasını engellemek, kapitülasyonları kaldırmak, Batı Trakya, Ege adaları, nüfus değişimi, savaş tazminatı gibi meseleleri çözüme kavuşturmaktı.
20 Kasım 1922’de ilk başlayan görüşmelerde İstanbul’un boşaltılması ve Musul meselesinde bir anlaşmaya varılamadı. Türkiye’nin temel konularda taviz vermemesi üzerine 4 Şubat’ta görüşmeler durduruldu. Görüşmelerin durması yeni bir savaş ihtimalini gündeme getirdi.
Olası bir savaşı göze alamayan İtilaf Devletleri barış görüşmelerinin tekrar başlaması için Türkiye’yi tekrar Lozan’a çağırdı.
23 Nisan’da yeniden başlayan görüşmeler 24 Temmuz 1923’te nihai karara bağlandı ve Lozan Antlaşması imzalandı. Antlaşma metni görüşmeye katılan ülkelerin kendi meclislerinde onaylanarak 6 Ağustos 1923 tarihinden itibaren uygulanmaya başlandı.
Barış Antlaşması bir önsöz ve 5 bölümden oluşan 143 maddeden meydana gelmektedir. Lozan Barış Antlaşması’nda görüşülen sorunlar ve alınan kararlar özetle şu şekildedir.
1.Lozan Antlaşmasıyla belirlenen sınırlar
a. Güney Sınırı
20 Ekim 1921 yılında Fransa ile imzalanan Ankara Anlaşması’na göre güney sınırları belirlenmiş. Lozan’da güney sınırları konusunda Ankara Anlaşması esas alınmıştır.
b. Irak Sınırı
Lozan Barış Antlaşması’nda Irak sınırı bir çözüme kavuşturulamamıştır. İngiltere ve Türkiye bu konuyu kendi arasında çözecektir.
c. Batı Sınırlarımız
Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınır Misak-ı Milli’ye uygun , Mudanya Ateşkes Antlaşmas’ında kabul edilen sınırlara göre belirlenmiştir. Buna göre, Meriç nehri Türkiye ile Yunanistan arasında sınır olarak kabul edilmiş. Karaağaç ve çevresi de Yunanlılardan alınarak savaş tazminatı olarak Türkiye’ye bırakılmıştır. Ege Denizi’nde Bozcaada ve İmroz adaları Türkiye’ye bırakılmıştır. Ayrıca Yunanlıların elinde bırakılan Anadolu kıyısına yakın adalar da, askersiz hale getirilmiştir.
2. Azınlıklar
Lozan Barış Antlaşması’nın 42. maddesi ile gayrimüslim azınlıklar yararına olarak kabul edilen şahsi haklar ile aile hakları, vb. Medeni Kanunun yürürlüğe girmesi ile anlamını yitirmiştir. Türk vatandaşı olan bütün gayrimüslimler diğer Türk vatandaşlarının sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahip olmuştur.
3. Kapitülasyonlar
Tamamen kaldırılmıştır.
4. Harp Tazminatı
İtilaf Devletleri, Birinci Dünya Savaşı sonunda istekleri savaş tazminatından vazgeçmişlerdir. Sadece Karaağaç bölgesi Türkiye’ye bırakılmıştır.
5. Osmanlı Borçları
Osmanlı Devleti’nin borçları Osmanlı parçalandıktan sonra ortaya çıkan devletler arasında paylaştırılmıştır.
6. Boğazlar
Lozan’da görüşülen en önemli konulardan biri de, Türk boğazlarının statüsünün ne olacağı idi. Boğazlar ile ilgili sorun 1936’da Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile karara bağlanmıştır.
Lozan Anlaşmasının asıl metni Fransızca olup antlaşmaya katılan bütün ülkelerin yönetim organları tarafından onaylanmıştır. Anlaşma metninin örnekleri devletlerin arşivlerinde bulunmaktadır. İsteyen herkes bu metne rahatça ulaşabilir.
Türk Tarih Kurumu, kendi resmi sitesinde Lozan Antlaşmasının, Fransızca ve Türkçe metnini yayınlamaktadır. Okumak isteyenler buraya tıklayarak Lozan Antlaşmasının tam metnine ulaşabilirler.
